บทอาขยาน

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พุทธศักราช ๒๕๒๕ ให้นิยามคำ "อาขยาน" ไว้ว่า อาขยาน (-ขะหฺยาน, -ขะยาน) น. บทท่องจำ; การเล่า, การบอก; การสวด; เรื่อง, นิทาน. (ส.; ป. อกฺขาน)
ฉะนั้น คำว่า อาขยาน อ่านออกเสียงได้สองอย่างคือ อา-ขะ-หยาน หรือ อา-ขะ-ยาน
ในอดีตการท่องอาขยานเป็นการท่องจำบทร้อยกรองที่ถือว่าไพเราะ โดยครูจะคัดเลือกมาให้นักเรียนท่องจำ มีความสั้นยาวตามความสามารถในการท่องจำของนักเรียนตามระดับชั้น การท่องบทอาขยานในอดีต มิใช่การท่องแบบนกแก้วนกขุนทอง แต่เป็นการท่องเพื่อให้เกิดการจำและรับรู้ เกิดทักษะทางภาษาไทยทั้งทางด้านการใช้คำ หรือ การสัมผัสคำ และเสริมให้ผู้เรียนเห็นคุณค่า เมื่ออ่านบทอาขยานเด็กจะต้องใช้ดุลยพินิจในการสืบเสาะ สร้างมุมมองที่หลากหลายเพื่อเสพอรรถรสแห่งวรรณกรรมมากกว่าการท่องจำตลอดจนสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในชีวิตประจำวันได้
การท่องบทอาขยานเป็นการส่งเสริมให้นักเรียนเกิดความซาบซึ้ง เห็นคุณค่าและความงดงามของภาษา ได้แนวทางในการปฏิบัติตนในชีวิตประจำวัน ถ้าเราเปิดโอกาสให้เด็กๆ คิดวิเคราะห์ วิจารณ์ อภิปราย สรุปผล เป็นการช่วยให้เด็กได้จุดประกายความคิดของตนออกไปได้กว้างไกลโดยไม่หลงทิศทางเพราะมีคำถามนำ โ รงเรียนบ้านแม่หม้อมีนโยบายส่งเสริมการอ่านภาษาไทย โดยมอบหมายให้นายจาตุรันตร์ มณี เป็นผู้รับผิดชอบ หลังจากได้ประชุมกับคณะกรรมการฝ่ายวิชาการแล้วมีมติให้จัดทำโครงการส่งเสริมการท่องบทอาขยาน ในระดับชั้นประถมศึกษา และมัธยมศึกษาตอนต้น จึงได้นำเอาบทอาขยานที่ทางกระทรวงศึกษาธิการกำหนด(บทอาขยานบทหลัก บทรอง) ของแต่ละระดับชั้นมานำเสนอ เพื่อให้นักเรียนที่สนใจได้มีโอกาสได้เรียนรู้บทอาขยานในระดับชั้นอื่น ๆ ด้วย สนใจคลิกเลือกได้จากระดับชั้นต่าง ๆ

บทอาขยาน ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 1


แมวเหมียวแยกเขี้ยวยิงฟัน
แมวเหมียวแยกเขี้ยวยิงฟัน ในหนังสือดอกสร้อยสุภาษิต

แมวเอ๋ยแมวเหมียว	รูปร่างประเปรียวเป็นนักหนา
ร้องเรียกเหมียวเหมียวเดี๋ยวก็มา	เคล้าแข้งเคล้าขาน่าเอ็นดู
รู้จักเอารักเข้าต่อตั้ง	ค่ำค่ำซ้ำนั่งระวังหนู
ควรนับว่ามันกตัญญู	พอดูอย่างไว้ใส่ใจเอย

รัก เมืองไทยรักเมืองไทย ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุด พื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 1 เล่ม 2 หน้า 111

คนไทยนี้ดี	เป็นพี่เป็นน้อง
เมืองไทยเมืองทอง	เป็นของคนไทย
คนไทยเข้มแข็ง	ร่วมแรงร่วมใจ
รักชาติยิ่งใหญ่	ไทยสามัคคี
ธงไทยไตรรงค์	เป็นธงสามสี
ทั้งสามสิ่งนี้	เป็นที่บูชา
สีแดงคือชาติ	สีขาวศาสนา
น้ำเงินงามตา	พระมหากษัตริย์ไทย
เรารักเพื่อนบ้าน	ไม่รานรุกใคร
เมื่อยามมีภัย	ร่วมใจป้องกัน
เรารักท้องถิ่น	ทำกินแบ่งปัน
ถิ่นไทยเรานั้น	ช่วยกันดูแล

บทอาขยาน ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 2


ไก่แจ้ไก่แจ้ ในหนังสือดอกสร้อยสุภาษิต

ไก่เอ๋ยไก่แจ้	ถึงยามขันขันกระแซ่กระชั้นเสียง
โก่งคอเรื่อยร้องซ้องสำเนียง	ฟังเพียงบรรเลงวังเวงดัง
ถ้าตัวเราเหล่านี้หมั่นนึก	ถึงคุณครูผู้ฝึกสอนสั่ง
ไม่มากนักสักวันละสองครั้ง	คงตั้งแต่สุขทุกวันเอย

รักษาป่า
รักษาป่า ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุด พื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 เล่ม 2 หน้า 123

นกเอยนกน้อยน้อย	บินล่องลอยเป็นสุขศรี
ขนขาวราวสำลี	อากาศดีไม่มีภัย
ทุกทิศเจ้าเที่ยวท่อง	ฟ้าสีทองอันสดใส
มีป่าพาสุขใจ	มีต้นไม้มีลำธาร
ผู้คนไม่มีโรค	นับเป็นโชคสุขสำราญ
อากาศไร้พิษสาร	สัตว์ชื่นบานดินชื่นใจ
คนสัตว์ได้พึ่งป่า	มารักษาป่าไม้ไทย
สิ้นป่าเหมือนสิ้นใจ	ช่วยปลูกใหม่ไว้ทดแทน

บทอาขยาน ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 3

เด็กน้อยเด็กน้อย ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุด พื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 เล่ม 1 หน้า 13

เด็กเอ๋ยเด็กน้อย	ความรู้เรายังด้อยเร่งศึกษา
เมื่อเติบใหญ่เราจะได้มีวิชา	เป็นเครื่องหาเลี้ยงชีพสำหรับตน
ได้ประโยชน์หลายสถานเพราะการเรียน	จงพากเพียรไปเถิดจะเกิดผล
ถึงลำบากตรากตรำก็จำทน	เกิดเป็นคนควรหมั่นขยันเอย

วิชาหนาเจ้า
วิชาหนาเจ้า ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุด พื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 3 เล่ม 2 หน้า 96

.	เกิดมาเป็นคน
หนังสือเป็นต้น	วิชาหนาเจ้า
ถ้าแม้นไม่รู้	อดสูอายเขา
เพื่อนฝูงเยาะเย้า	ว่าเง่าว่าโง่
.	ลางคนเกิดมา
ไม่รู้วิชา	เคอะอยู่จนโต
ไปเป็นข้าเขา	เพราะเง่าเพราะโง่
บ้างเป็นคนโซ	เที่ยวขอก็มี
.	ถ้ารู้วิชา
ประเสริฐนักหนา	ชูหน้าราศี
จะไปแห่งใด	มีคนปราณี
ยากไร้ไม่มี	สวัสดีมงคล

บทอาขยาน ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 4

ปากเป็นเอก เลขเป็นโท หนังสือเป็นตรี ชั่วดีเป็นตราปากเป็นเอก เลขเป็นโท หนังสือเป็นตรี ชั่วดีเป็นตรา ในหนังสือบทประพันธ์อธิบายสุภาษิต

ปากเป็นเอกเหมือนเสกมนต์ให้คนเชื่อ ฉลาดเหลือวาจาปรีชาฉาน
จะกล่าวถ้อยร้อยคำไม่รำคาญ เป็นรากฐานเทิดตนพ้นลำเค็ญ
เลขเป็นโทโบราญท่านสั่งสอน เร่งสังวรเวี่ยไว้ใช่ว่าเล่น
การคำนวณควรชำนาญคูณหานเป็น ช่วยให้เด่นดีหนักหนารู้ท่าคน
หนังสือเป็นตรีวิชาปัญญาเลิศ เรียนไปเถิดรู้ไว้ไม่ไร้ผล
ยามยากแสนแค้นคับไม่อับจน ได้เลี้ยงตนด้วยวิชาหาทรัพย์ทวี
ชั่วดีเป็นตราประทับไว้กับโลก ยามวิโยคชีพยับลับร่างหนี
ที่ศูนย์แท้ก็แต่ตัวส่วนชั่วดี คงเป็นที่ลือทั่วชั่วฟ้าดิน


พฤษภกาสร
พฤษภกาสร ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุด พื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 เล่ม 1 หน้า 58

พฤษภกาสร อีกกุญชรอันปลดปลง
โททนต์เสน่งคง สำคัญหมายในกายมี
นรชาติวางวาย มลายสิ้นทั้งอินทรีย์
สถิตย์ทั่วแต่ชั่วดี ประดับไว้ในโลกา



สยามานุสสติ
สยามานุสสติ ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุด พื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 เล่ม 1 หน้า 116

ใครรานใครรุกด้าว แดนไทย
ไทยรบจนสุดใจ ขาดดิ้น
เสียเนื้อเลือดหลั่งไหล ยอมสละ สิ้นแล
เสียชีพไป่เสียสิ้น ชื่อก้องเกียรติงาม
หากสยามยังอยู่ยั้ง ยืนยง
เราก็เหมือนอยู่คง ชีพด้วย
หากสยามพินาศลง ไทยอยู่ ได้ฤา
เราก็เหมือนมอดม้วย หมดสิ้นสกุลไทย


บทอาขยาน ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 5

วิชาเหมือนสินค้าวิชาเหมือนสินค้า ในหนังสือดรุณศึกษา เล่ม 3

วิชาเหมือนสินค้า อันมีค่าอยู่เมืองไกล
ต้องยากลำบากไป จึงจะได้สินค้ามา
จงตั้งเอากายเจ้า เป็นสำเภาอันโสภา
ความเพียรเป็นโยธา แขนซ้ายขวาเป็นเสาใบ
นิ้วเป็นสายระยาง สองเท้าต่างสมอใหญ่
ปากเป็นนายงานไป อัชฌาสัยเป็นเสบียง
สติเป็นหางเสือ ถือท้ายเรือไว้ให้เที่ยง
ถือไว้อย่าให้เอียง ตัดแล่นเลี่ยงข้ามคงคา
ปัญญาเป็นกล้องแก้ว ส่องดูแถวแนวหินผา
เจ้าจงเอาหูตา เป็นล้าต้าฟังดูลม
ขี้เกียจคือปลาร้าย จะทำลายเรือให้จม
เอาใจเป็นปืนคม ยิงระดมให้จมไป
จึงจะได้สินค้ามา คือวิชาอันพิสมัย
จงหมั่นมั่นหมายใจ อย่าได้คร้านการวิชา


ตนเป็นที่พึ่งแห่งตนตนเป็นที่พึ่งแห่งตน ในหนังสือบทประพันธ์อธิบายสุภาษิต

เราเกิดมาทั้งทีชีวิตหนึ่ง อย่าหมายพึ่งผู้ใดให้เขาหยัน
ควรคะนึงพึ่งตนทนกัดฟัน คิดบากบั่นตั้งหน้ามานะนำ
กสิกิจพณิชการงานมีเกียรติ อย่าหยามเหยียดพาลหาว่างานต่ำ
หรือจะชอบวิชาอุตสาหกรรม เชิญเลือกทำตามถนัดอย่าผัดวัน
เอาดวงใจเป็นทุนหนุนนำหน้า เอาปัญญาเป็นแรงมุ่งแข่งขัน
เอาความเพียรเป็นยานประสานกัน ผลจะบรรลุสู่ประตูชัย
เงินและทองกองอยู่ประตูหน้า คอยเปิดอ้ายิ้มรับไม่ขับไส
ทรัพย์ในดินสินในน้ำออกคล่ำไป แหลมทองไทยพร้อมจะช่วยอำนวยเอย



ผู้รู้ดีเป็นผู้เจริญผู้รู้ดีเป็นผู้เจริญ ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชั้นประถมศึกษาปีที่ 5 เล่ม 1 หน้า 94-95


บทอาขยาน ชั้น ประถมศึกษาปีที่ 6

ผู้ชนะ
ผู้ชนะ ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 เล่ม 1 หน้า 81



เป็นมนุษย์หรือเป็นคนเป็นมนุษย์หรือเป็นคน ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 เล่ม 1 หน้า 140



โคลงโลกนิติ 3 บทโคลงโลกนิติ 3 บท ในหนังสือเรียนภาษาไทย ชุดพื้นฐานภาษา ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 เล่ม 2 หน้า 122-123